Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаан өнөөдөр (2025.06.23) үдээс хойно болж, Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд, Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх, эсэх, Монгол Улсын 2024 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2024 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан болон “Монгол Улсын 2024 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн нэг дэх хэлэлцүүлгийг хийлээ.

    Чуулганы нэгдсэн хуралдааны эхэнд Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг холбогдох байнгын хороодод хуваарилсан талаар танилцууллаа. Засгийн газраас энэ сарын 20-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Нийслэл Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон уг хуулийн төсөлтэй холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд хуваарилсан байна.

Чуулганы нэгдсэн хуралдааны эхэнд хэлэлцсэн Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар танилцуулсан юм. Засгийн газрын үйл ажиллагаа тогтвортой байдал, залгамж чанар, шуурхай, тасралтгүй байх зарчимд үндэслэн бодлогын тогтвортой байдал, залгамж чанарыг хадгалах зорилгоор өмнөх Засгийн газрын бүтцийг зарчмын хувьд хэвээр үлдээж, бүрэлдэхүүнийг Ерөнхий сайд, Засгийн газрын 19 гишүүнтэй ажиллах нь зүйтэй гэж үзсэн тухай тэрбээр онцолж, 2024 оны долдугаар сарын 10-ны өдөр баталсан Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлийн Монгол Улсын сайд, Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хорооны дарга, Монгол Улсын сайд, Боомтын сэргэлтийн Үндэсний хорооны дарга, Монгол Улсын сайд, 20 минутын хот Үндэсний хорооны дарга гэсэн 6, 7, 8 дахь заалтуудыг тус тус хүчингүй болгохоор хуулийн төсөлд тусгасныг дурдлаа.

        Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулахтай холбогдуулан Үндэсний баялгийн сан болон төрийн үйл ажиллагааны ил тод байдал, бүтээмж, нээлттэй засаглалын түншлэл, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хянах асуудлуудыг Монгол Улсын Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайдын, хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэрийн биелэлтэд хяналт тавих асуудлыг Монгол Улсын сайд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргын, хилийн бүс дэх тээвэр, логистикийн нэгдсэн сүлжээг хөгжүүлэх, хилийн боомтын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, хилийн боомтын болон стратегийн орд газрыг холбосон дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, шинэчлэлийн асуудлыг Сангийн сайдын, хотын хэт төвлөрлийг сааруулах, нийгмийн үйлчилгээг 20 минутын дотор авах хүнд ээлтэй шинэ орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх, авто замын түгжрэлийг бууруулах асуудлыг Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын сайдын эрхлэх асуудалд тус тус хамааруулахаар тогтсон байна.

Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн талаарх Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийн дагуу үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжих эсэх талаар санал хураалт явуулахад Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ. Иймд хууль, тогтоолын төслүүдийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төрийн байгуулалтын болон Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлэв.

       Дараа нь Засгийн газраас “яаралтай” горимоор хэлэлцүүлэхээр өргөн мэдүүлсэн Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх, эсэхийг хэлэлцэв. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт тавилаа. Тэрбээр илтгэлдээ, Монгол Улсын Их Хурлаас 2024 оны дөрөвдүгээр сард Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг баталж, улаан буудайн гурил, мал, амьтны тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийг гаалийн албан татвараас чөлөөлж, тоо хэмжээний болон хугацааны хязгаарлалтгүй импортлохоор болсон нь тухайн цаг үеийн хүндрэлтэй нөхцөл байдалд хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах, мал аж ахуйн салбарыг эрсдэлээс хамгаалах зорилгоо биелүүлснийг онцлоод, хууль зөвхөн улаан буудайн гурил үйлдвэрлэгчдийн үйл ажиллагаанд бус хөдөө аж ахуйн салбарын суурь үйлдвэрлэл болох газар тариалан, мал аж ахуйн болон тэжээлийн үйлдвэрлэл, техник тоног төхөөрөмж, ургамал хамгааллын бодис, бордооны ханган нийлүүлэлт зэрэг хөдөө аж ахуйн нийлүүлэлтийн сүлжээнд тогтворгүй байдал бий болгож байгааг дурдав. Монгол хүний анхдагч суурь хүнсний хэрэглээ нь стратегийн хүнс буюу малын мах, сүү, тарианы үр, улаан буудай, гурил, ундны ус бөгөөд эдгээрийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах чадавхтай байх нь манай улсын хүнсний төдийгүй үндэсний аюулгүй байдлын нэгэн чухал илэрхийлэл гэж үзэж болохыг тэрбээр өгүүлж, цаашид энэхүү хуулийн үйлчлэл хугацаагүй үргэлжлэх дээрх стратегийн хүнсний үйлдвэрлэл, хангамжийн тогтолцоог гажуудуулж, манай улсын хүнсний баталгаат, аюулгүй байдлыг эрсдэлд оруулж, эмзэг болгож байгааг анхааруулсан юм.

Түүнчлэн уг хуулийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилж, Улсын Их Хурал баталсан бодлого, зорилтуудтай уялдахгүй бөгөөд хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарт оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр дүнд сөргөөр нөлөөлж, аж ахуйн нэгж, үйлдвэрлэгч, малчид, тариаланчдыг өрийн дарамтад оруулах, хөдөөд ажлын байрыг бууруулах, хот сууринд шилжин ирэх хүн амын нягтрал нэмэгдүүлэх үр дагавартайг сайд тэмдэглэв.

        Хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал үг хэлсэн юм. Тэрбээр мал ах ахуй, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн уламжлал, ололт амжилтын дурдаж, салбарын хөгжлийн түвшинг хадгалах төрийн тусгай бодлогыг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгааг дурдаж, хуулийн төслийг дэмжиж санал өгөхийг уриалав. Төсвийн байнгын хорооны саналаар хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжье гэсэн томьёоллоор санал хураахад чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив. Иймд хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн байнгын хороонд шилжүүллээ.

Үүний дараа Монгол Улсын 2024 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2024 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан болон “Монгол Улсын 2024 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн нэг дэх хэлэлцүүлгийг хийлээ. Энэ талаарх танилцуулгыг Сангийн сайд Б.Жавхлан хийлээ. Тэрбээр танилцуулгадаа, улсын төсвийн 39 төсвийн ерөнхийлөн захирагч, 21 аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн нийт 3718 төсөвт байгууллага, Үндэсний баялгийн сан, Төсвийн тогтворжуулалтын сан, Нийгмийн даатгалын сан, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн төсвийн гүйцэтгэлийг нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийн тайланд, 5559 төсөвт байгууллага, 349 төсөл, сан, төрийн өмчийн 638 аж ахуйн нэгжийн тайланг Засгийн газрын санхүүгийн нэгдсэн тайланд хамруулсныг тоймлон мэдээлсэн юм.

Монгол Улсын гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 2024 онд 27,4 тэрбум ам.долларт болж өмнөх оноос 12,1 хувиар өссөнөөр гадаад худалдааны тэнцэл 4,2 тэрбум ам.долларын ашигтай гарсан байна. Экспорт өмнө оны мөн үеэс 3,9 хувиар өсөж 15,8 тэрбум ам.долларт хүрэхэд зэсийн баяжмал, алт, төмрийн хүдрийн экспортын өсөлт голлон нөлөөлжээ. Төлбөрийн тэнцэл 622.0 сая ам.долларын ашигтай гарч өнгөрсөн жил 4,9 тэрбум ам.доллар байсан гадаад валютын улсын нөөц 2024 оны эцэст 5,5 тэрбум ам.доллар болж, түүхэн дээд хэмжээнд хүрчээ. Нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого ба тусламжийн дүн 2024 онд 29670,8 тэрбум төгрөг, нийт зарлага ба цэвэр зээлийн дүн 30591,1 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 2451,0 тэрбум төгрөгөөр сайжирч 920,2 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан ба сүүлийн гурван жилд дараалан төсвийн алдагдлыг үе шаттайгаар бууруулж ажилласан байна. Улсын төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого ба тусламжийн дүн 20533,0 тэрбум төгрөг, зарлага 21372,4 тэрбум төгрөг, нийт тэнцэл 1220,8 тэрбум төгрөгөөр сайжирч ,улсын төсвийн 1283,3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарчээ.

         Олон улсын зээлжих зэрэглэлийн Пийч Рэйтингс болон ЭсЭнПи Глобал Рэйтингс агентлагууд Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг 2024 онд B+, Mөдиз агентлаг B2 тогтвортой болгон тус тус нэг шатлалаар нэмэгдүүлжээ. Энэ нь Монгол Улсад гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татах олон улсын санхүүгийн зах зээлээс хүү багатай санхүүжилт босгох боломжийг нэмэгдүүлэх, улмаар төсөв, төлбөрийн тэнцэл, валютын ханшид эерэг нөлөө үзүүлэх таатай нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна. Сангийн сайд танилцуулгадаа, Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн өрийн зохицуулалтын арга хэмжээний дүнд жил ирэх тусам эрсдэлийн нэмэгдлийг бууруулж байна гээд, энэ нь ам.долларын эрсдэлгүй хөрөнгө оруулалтын өгөөжөөс давж буй хүүгийн хэмжээг харуулах бөгөөд Засгийн газрын 2021 онд гаргасан үнэт цаас 3,6 хувьтай, 2023 онд гаргасан үнэт цаас 3,6-4,9 хувьтай, 2025 онд гаргасан үнэт цаас 2,3 хувьтай тус тус тэнцэж байна гэлээ. Энэ нь олон улсын зах зээлд тогтмол оролцож хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг нэмэгдүүлж байсантай шууд холбоотой гэдгийг тэрбээр тайлбарлаж, ингэснээр 2025 онд 8,5 хувьтай гарах боломжтой байсан үнэт цаасны хүүгийн түвшинг 6,625 болгон бууруулсан байна.

-Нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл нь Төсвийн тухай хууль болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагыг хангаж байгаа боловч тухайн жилийн Төсвийн тухай хуулийг батлах, нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа төсвийн хүрээний мэдэгдлийг өөрчилснөөс дунд хугацааны төсвийн төлөвлөлтийн үр нөлөөг бууруулж, төсвийн тогтвортой байдлын зарчмыг алдагдуулж байгааг анхаарч, цаашид нэгэнт тогтсон бодлогоо баримталж хэрэгжилтийг хангуулах

-Уур уурхайн салбараас хэт хамааралтай төсвийн орлогын бүтцэд оновчтой зохион байгуулалт хийж төсвийн үр ашиггүй зардлыг бууруулах бодлогын зорилтыг хэрэгжүүлэх

-Төсөвлөлтийн шаардлага хангаагүй төсөл арга хэмжээг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөнд тусгаж батлуулахгүй байх, хуулийн шаардлагын хэрэгжилтийг бүрэн хангах

-Дампуурсан банк, хадгаламж, зээлийн хоршоодын хохирогчдоос үүссэн авлага барагдуулах ажил зогсонги байдалтай байгаад дүгнэлт хийж, асуудлыг шийдвэрлэх гарц, шийдлийг гаргаж, шуурхай шийдвэрлэх арга хэмжээ авах

-Гадаадын дамжуулан зээлээс олон жилийн насжилттай, хугацаа хэтэрсэн, эргэн төлөлт хийгдээгүй, тооцоо нийлж баталгаажаагүй авлагын асуудлыг хууль тогтоомжид заасны дагуу үе шаттай шийдвэрлэх

-Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын хэрэгжүүлэх хөтөлбөр хөтөлбөрийн хүрэх үр дүнгийн талаарх чанарын болон тоон үзүүлэлтийн зорилтот түвшнийг хангахуйц төсөв батлагдсан боловч зарим хөтөлбөр арга хэмжээ зорилтот түвшинд хүрээгүй хэрэгжилтэд хяналт шинжилгээ хийж үнэлдэггүй байдлыг халж, батлагдсан төсвийг үр ашигтай хэрэгжүүлэх

-Дотоод аудитын эрх зүйн орчин бүрдээгүй, тогтолцоо төлөвшөөгүй, хараат бус байдал хангагдаагүйгээс зөвхөн санхүүгийн хяналт шалгалтыг гүйцэтгэж, засаглалыг сайжруулах, эрсдэлийг удирдах үндсэн чиг үүргийн хэрэгжилт хангалтгүй байгаад анхаарч, энэ чиглэлд бодлогын арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх

-Аудитын зөвлөмжүүдийг хэрэгжүүлэх нь зөвхөн аудитын зорилт биш, төрийн өмч, санхүү, төсвийн удирдлагыг сайжруулах үндэслэл болохыг Ерөнхий аудитор С.Магнайсүрэн дүгнэж, иймд аудитын зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах асуудлыг хууль, бодлогын түвшинд дэмжиж, хэрэгжилтийг хангах, хэрэгжилтэд хяналт тавих, хариуцлага тооцох тогтолцоонд дүн шинжилгээ хийх, төрийн өмч, төсвийн хөрөнгийг үр ашигтай хариуцлагатай удирдах менежментийг төлөвшүүлэх шаардлагатай байна гэсэн юм.

      Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэлж дууссанаар Монгол Улсын 2024 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2024 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан болон “Монгол Улсын 2024 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хоёр дахь хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороо болон бусад Байнгын хороонд шилжүүлэв.